مثلاً در دوره اولجايتو، يك شاعر مهم دربار چهار قصيده هركدام به تركي، مغولي، فارسي و عربي سروده به ايلخان تقديم كرده است. بنظر من پيامد اصلي سياسي، و مهم تر ازهمه اجتماعي، فرهنگي و روانشناختي حكومت فرقه، در اينجاست. بزودي، يعني در سالهاي ۱۹۳۰، بعد از چند سال كه نظام شوروي در همه اين سرزمينها مستحكم تر شد، با ابتكار و حتي فشار مسكو كه ميخواست يك دولت شوروي و «ملت واحد شوروي» با فرهنگي مشترك مبتني بر زبان و الفباي روسي درست كند، آن الفباي جديد هم تبديل به الفباي روسي شد. شايد كاربان از شما خريدي هم نكنند اما وقتي برندينگ سازي اتفاق ميفتد هميشه شما و محصولات تان در ذهن كاربران حك شديد و همين امر ميتواند به كسب و كار شما قدرت دهد. او حتم مييابد كه آن شب كلخوران تاراج خواهد شد و از ترسش تمام شب در صحرا ميخوابد گوگل تا ديده نشود و او را اسير نكنند… بنا براين در آذربايجان دوره مغول، دركنار ترك زبان شدن مردم، مغولها هم شروع به تركي صحبت كردن نموده و ترك شدهاند كه اينهم به روند ترك شدن مردم قوت بخشيده است. اين در مورد صحبت و مكالمه است. شاه عباس با سياح اروپائي به تركي صحبت ميكرد و آن صحبت را به فارسي براي وزيرش ترجمه مينمود (لوسين لوئي بلان، شاه عباس يكم، پاريس ۱۹۳۲، ص ۲۳۵).

شاه اسماعيل درست در سال ۱۵۰۰ ميلادي از مخفيگاه خود در اردبيل بيرون آمده براي ديدار با هواداران قزلباش (قيزيلباش) خود به قصبه «سارو قايا» از توابع شهر ارزينجان رفته و در آنجا با مريدان ترك اش يكي شده به ايران برگشت و آق قويونلوها را شكستي سخت داد. در زمان رضا شاه هم اين طور بود. اما مرور اين مقالات شايد از يك نقطه نظر ديگر براي خوانند گان تركي زبان و آذري ايران جالب باشد و آن هم آموزش از اين تجربه همسايگان است تا اقلاً ما بدانيم كه تغيير الفبا براي هر كس و هر گروه زباني و قومي چيزي نيست كه با يك فشار دكمه يكشبه انجام يابد و همه چيز در كوتاه ترين مدت به حالت عادي خود برگردد. وضعي كه اكنون از نگاه نثر تركي آذري ايران در آن هستيم، چيز جديدي نيست. اما اين آزادي بايد به مردم و هركس داده شود كه اگر دولت خواست و يا امكان ارائه چنين دروس و يا مدارس را نداشته باشد، مدارس خصوصي در چهارچوب قوانين و مقررات اين امكان را به علاقمندان فراهم كنند. هر بار كه فقط در سطح بحث چيزي مثلاً در بارهٔ «تحصيل زبان تركي» در يك كورس خصوصي و يا بعنوان درس انتخابي و چند ساعته در برخي مدارس مطرح ميشود، مردم، بله، خود مردم آذربايجان و قبل از هر ايراني ديگر خود آنها به ياد دورهٔ پيشهوري، ارتش شوروي، سرازير شدن «مشاوران باكوئي» به تبريز و جدائي آذربايجان از ايران ميافتند.

موج سوم و حتي بزرگتر كوچ كه از تركيه به ايران شده زمان صفويه انجام يافته است. كمتر كسي هست كه به خواندن و نوشتن تركي آذري و ايراني ما علاقه داشته باشد و خودش بتواند تركي خالص آذري و ايراني را به نثري روان و از نگاه دستوري درست و مشترك براي ما ايرانيان آذري بنويسد، بدون آنكه تركي تركيه و يا باكو را تقليد نمايد. منظور از كپي رايتينگ يا تبليغ نويسي چيست؟ اما در ادامه به شما خواهم گفت كه تبليغ نويسي در خيلي از جاها كاربرد دارد. در ابتدا بايد اين طور گفت كه تبليغات براي شناخته شدن، برندسازي و فروش محصولات اهميت فراواني دارد. آنها كه اين موضوع را مطرح ميكنند، اول بايد زبان و نوشتن و خواندن تركي خودمان يعني تركي آذري ايران را درست و حسابي ياد بگيرند. تقريباً هزار سال بعد، در قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم همزمان با شكستهاي ايران و عثماني، غلبه عمومي روسيه و بريتانيا و تشكيل باصطلاح «دولت-ملت» هاي نو در شرق مسلمان، انديشه ملي گرائي و قومگرائي تقويت يافت. ايرانيها با افزودن چند نقطه و سركش به حرفهاي موجود عربي، چهار حرف نو «پ»، «چ»، «ژ» و «گ» را به آن اضافه كردند تا آن دسته از آواهاي اصلي و يا «واج» هاي فارسي را كه در عربي نيستند، بتوان در نوشتار منعكس نمود.

روش هاي مختلفي براي تعيين مخاطبان مورد نظر وجود دارد. تجربه عملي كه من از خود و همكلاسيهاي سابق و يا دوستان ارمني شنيدهام اين است كه اين چند ساعت خوب است اما به ندرت كسي با اين چند ساعت در هفته زبان مورد نظر را بخوبي مياموزد. در جمهوري نو مستقل آذربايجان هم مانند كشورهاي آسياي ميانه موضوع زبان يكي از آن شاخصهاي خود شناسي و «تعريف خود» بود. اما بهرحال اين، چيزي است كه از يك سو واقعيت است و از طرف ديگر كاملاً از بين نخواهد رفت مگر اينكه زبان مادري هر شخص و فرد جمعيت تبديل به زبان دولتي و مشترك شود كه اين هم بيشتر به عالم خيال مربوط است تا واقعيت. رفت و آمد اردوها و يا دستههاي جنگجويان حالت حضور هميشگي آنها را داشت. شما، خوب يا بد، سنت طولاني و مكتوبي با اين الفبا داريد. فقط داشتن پول و برنامه نيست و با گفتن اين كه همه آثار را به لاتين برميگردانيم، اين مشكل حل نميشود. حمل و نقل و مرجوع كردن رايگان به مشتريان حس امنيت مي دهد، حسي كه آنها حتي اگر محصول را نخواهند ضرر نمي كنند. بگذاريد در اين رابطه يك تجربهٔ خانوادگي و يك تجربهٔ شخصي خودم را نقل كنم.